Tüm vücut hücreleri için gerekli bir mineral olan demirin ana fonksiyonu, kandaki hemoglobin ve kaslardaki miyoglobinin bir parçası olarak oksijenin taşınmasıdır. Kırmızı kan hücrelerinde yeterli miktarda demir bulunmadığında “demir eksikliği anemisi” ortaya çıkar. Bu durum gebelik, kan kaybı ve demir bakımından yetersiz beslenme gibi koşullarda sık görülür. Demir eksikliğinin en çok görülen belirtileri sürekli baş ağrısı, enerji eksikliği ve sürekli yorgunluk hali, dilde kızarıklık ve ağrılar, nefes darlığı, kırılgan ve soluk saçlar, çarpıntı ve baş dönmesidir. Demir içeren yiyecekleri günlük beslenmenize ekleyerek vücut için gerekli bu minerali yeterli miktarda alabilir ve demir eksikliğine bağlı bu belirtilerden korunabilirsiniz.
Demir İçeren Besinler
Aşağıdaki listede yer alan gıdalar demir bakımından zengindir ve günlük demir ihtiyacının tamamı bu gıdaların düzenli olarak tüketildiği bir beslenme programıyla sağlanabilir. Ancak demir eksikliği anemisi ya da demirin vücut tarafından emilmesi noktasında rahatsızlığı bulunanlar demir takviyesine ihtiyaç duyabilir. Yazının devamında okuyabileceğiniz demir eksikliği belirtilerini yaşıyorsanız doktora giderek demir seviyesini ölçtürebilir ve yine doktorunuzun önereceği oranlarda demir takviyesi kullanabilirsiniz. Ayrıca listede bulunan gıdaların bazıları kolesterol, şeker, yüksek tansiyon, kalp ve damar hastalıkları gibi rahatsızlığı bulunanlara önerilmemektedir. Eğer böyle bir sağlık sorununuz varsa aşağıdaki besinleri tüketmeye başlamadan önce doktorunuza danışmalısınız.
- Tavuk ciğeri
- İstiridye
- Sığır ciğeri
- Sığır eti
- Kuzu eti
- Ton balığı
- Sardalye
- Ördek eti
- Organ etleri (sakatat)
- Yengeç
- Karides
- Ton balığı
- Zenginleştirilmiş tahıl
- Yulaf
- Haşlanmış soya fasulyesi
- Barbunya
- Fasulye
- Bezelye
- Patates
- Tofu
- Ispanak
- Çekirdeksiz kuru üzüm
- İrmik
- Pekmez
- Kepekli ekmek
- Kabak
- Kabak çekirdeği
- Mercimek
- Nohut
- Kuru erik
- Domates püresi
- Kuru fasulye
- Domates salçası
- Börülce
- Kaju
Günlük Demir İhtiyacı
Demir hem hayvansal gıdalarda hem de sebzelerde bulunur. Institute of Medicine of the National Academy of Sciences’ın göre günlük demir tüketimi için tavsiye ettiği miktarlar (anemi veya demir eksikliğine yol açan bir diğer rahatsızlığı bulunmayan kişilerde) şu şekildedir;
7-12 ay arası bebeklerde günlük 11 mg, 1-3 yaş arası çocuklarda 7 mg, 4-8 yaş arası çocuklarda 10 mg, 9-13 yaş arası çocuklarda 8 mg, 14-18 yaş arası erkek çocuklarda 11 mg, 14-18 yaş arası kız çocuklarda 15 mg, 19-50 yaş arası kadınlarda 18 mg, 19-50 yaş arası erkeklerde 8 mg, 51 yaş üstü erkek ve kadınlarda 8 mg, Hamilelik döneminde 27 mg, Emzirme döneminde 9-10 mg (Yaşa bağlı olarak).
Demir Eksikliği Belirtileri
Aşağıda yer alan demir eksikliği belirtileri, pek çok diğer rahatsızlığın belirtileri arasında yer aldığı için öncelikle bir kan testi yaptırmalısınız. Kan testi sonucunda demir eksikliği yaşadığınız tespit edilirse doktorunuz sizi, doğru beslenme programının oluşturulması için bir beslenme uzmanına yönlendirebilir. Beslenme uzmanı ise doktordan aldığı bilgiler ve diğer sağlık koşullarınıza uygun olarak demir bakımından zengin gıdaların bulunduğu bir program hazırlayacaktır. Doktorunuz test sonuçlarına bağlı olarak demirin gıdalar yoluyla ya da demir takviyesi şeklinde alınmasına karar verilebilir.
- Enerji eksikliği
- Sürekli yorgunluk hali
- Baş ağrısı
- Baş dönmesi ve sersemlik hissi
- Halsizlik hissi
- Ağız içinde yaralar
- Soluk cilt
- Kırılgan, beyazlaşan ve deformasyona uğrayan tırnaklar
- Dilde ağrı ve kızarıklık
- Sağlıksız ve donuk saçlar
- İştah kaybı
- Güçsüz bağışıklık sistemi
- Nefes darlığı
- Uyku bozuklukları
- Karın ağrıları
Demir Eksikliği Nasıl Tespit Edilir?
Doktorunuz, kandaki demir seviyesini görmek için öncelikle bir kan testi isteyecektir. Ancak demir eksikliği teşhisinin tam olarak konabilmesi için kan testi tek başına yeterli olmayabilir. Demir eksiliği için istenebilecek testlerden bazıları şunlardır;
- Hemoglobin testi ile kanda oksijeni taşıyan protein olan hemoglobin sayısı ölçülür
- Hematokrit testi ile kandaki kırmızı kan hücrelerinin hacmi ölçülür
- Tam kan sayımı kırmızı kan hücrelerinin sayısı ölçülür
- Transferrin reseptör ile artan kırmızı kan hücresi üretimi ölçüsüne bakılır
Fazla Demirin Yan Etkileri
ABD’de 6 yaş altındaki çocuklarda görülen zehirlenmelerin başlıca nedeni demir içeren ürünlerin yanlışlıkla fazla tüketimidir. Kilogram başına tek seferde 20-60 mg arası demir alınması (4-8 yaş arası çocuklarda tavsiye edilen günlük demir toplamda 10 mg’dır) akut zehirlenmeye yol açabilir. Bu gibi aşırı demir tüketimi ciddi bir durumdur ve acilen hastaneye gidilmesi gerekebilir. Demir zehirlenmesinin belirtileri 1-6 saat arasında görülmeye başlar ve bu belirtiler arasında; mide bulantısı, kusma, karın ağrısı, zayıf veya hızlı nabız, kabızlık, uyuşukluk, düşük kan basıncı, ateş, nefes darlığı yer almaktadır. Demir zehirlenmesi böbrek, ciğer, merkezi sinir sistemi, kalp ve damarları etkileyebilir. Zehirlenmenin yarattığı etki, alınan demir oranına bağlı olarak karaciğer, sinir sistemi ve mide de 2-6 hafta arası devam edebilir.